انشا درباره اوقات فراغت
/ انشا درباره اوقات فراغت /
********************
اوقات فراغت و نوجوانان
اوقات فراغت در کشور جایگاه مشخصی ندارد نظارت خانواده ها بر اوقات فراغت فرزندان آنی وزودگذر است یک محقق و مترجم حوزه ارتباطات از نامناسب بودن جایگاه و شرایط اوقات فراغت در کشور خبرداد و گفت بیشتر افراد در مواجه شدن با این فرصت ها نمی توانند تصمیم گیری درستی انجام دهند.
دکتر غلامرضا آذری می گوید اوقات فراغت در صورت جدی گرفته شدن از پر بارترین لحظات نوجوانان و جوانان می باشد افراد بین سن ۲۱-۱۸ و ۲۴-۲۲ و ۲۸-۲۵ سال دارای بیشترین اوقات فراغت هستند.
اوقات فراغت در کشور تنها به مباحث ورزشی و امور فرهنگی منحصر شده است، نهادهای دولتی می توانند برای جلوگیری از شرایطی که در آن افراد نمی توانند به تصمیم گیری درست بپردازند پیشگام ایجاد دوره های باز آموزی شوند.
تمایل افراد در فصل فراغت به جذب شدن در گروههای دوستی و هم چنین الگو برداری های نادرست از جمله آسیب های اجتماعی اوقات فراغت محسوب می شوند. نظارت تربیتی خانواده ها در این گونه موارد آنی می باشد عدم نظارت مستمر بزرگسالان بر رفتار فرزندان در این فصل می تواند زمینه روانه شدن آنان به سوی مشکلات بلند مدت نظیر اعتیاد و جذب شدن به سمت گروههای منحرف را فراهم سازد . از این رو خانواده ها باید در این راستا مراقبت های تربیتی غیر مستقیم خود را به کار گیرند.
نقش امور تربیتی در غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان
اوقات فراغت را می توان مهم ترین و دلپذیرترین اوقات انسانها دانست. این اوقات برای مومنین لحظه های نیایش با معبود ، برای عالمان دقایقی تفکر و تأمل و برای هنرمندان زمان ساختن و ابداع و اختراع است، در عین حال برای عده ایی نیز اوقات فراغت ملال آورترین و خستگی ترین لحظه هاست.
اوقات فراغت برای عالمان ، جامعه شناسان و دانشمندان به حدی مهم است که معتقدند، موجودیت و اصالت فرهنگهای جامعه بر مبنای فرصتها و اوقات فراغت افرادی است که در آن جامعه زندگی می کنند پی ریزی شده است. چنانچه کار کردهای فراغت را نشاط و شادابی ، تفریح و سرگرمی سالم و بالاخره رشد و شکوفایی استعدادها و تکوین شخصیت بدانیم و نظر به اینکه کشور ما در ردیف جوان ترین کشورهای دنیا با میانگین سنی ۱۶ سال می باشد، هدایت و ایجاد امکانات برای غنی سازی اوقات فراغت دانش آموزان می تواند در شکل گیری شخصیت و هویت آنان و سازندگی جامعه ایرانی و اسلامی نقش بسزایی داشته باشد. در بسیاری کشورهای در حال توسعه مشکلات عمده گذراندن اوقات فراغت نداشتن امکانات تفریحی سالم، عدم آگاهی ، نداشتن برنامه صحیح و اصولی، اجرای سیاستهای نامناسب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی می باشد که حتی موجب انحراف نوجوانان می شود. پژوهشهای انجام شده در ایران حاکی از این مطلب است که بسیاری از عضلات اخلاقی و فرهنگی در بین نوجوانان و جوانان موازی کاری ارگانها و سازمانهای ذیربط و فقدان برنامه ریزی صحیح جهت گذراندن اوقات فراغت در بین آنان بوده است.
بنابراین شناخت نیازها تمایلات علاقه، گرایشهاو گذشتهای دانش آموزان به انواع فعالیتها ی فوق برنامه و فراغت و برنامه ریزی و تدارک امکانات لازم یک ضرورت برای امور تربیتی علی الخصوص در حیطه آموزش و پرورش می باشد.
تعریف اوقات فراغت:
فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش اما از نظر اصطلاحی و از دیدگاه جامعه شناسان : گذراندن اوقات فراغت مجموعه فعالیتهایی را در بر می گیرد که شخص به میل خود خواه برای استراحت ، تفریح، گسترش اطلاعات یا مشارکت آزاد اجتماعی و یا بروز خلاقیت و توانایی در زمان فراغت از تحصیل از خود نشان میدهد
کارکردهای اوقات فراغت:
کارکردهای مستقیم مانند: تفریح، خلاقیت، تعلق و همبستگی
کارکردهای غیر مستقیم مانند: سرمایه اجتماعی، تقویت، هویت دینی و ملی ، کاهش آسیب های اجتماعی،کمک به توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی
اما در عین حال گذراندن فراغت می تواند با نوعی آسیب های فرد
ی و اجتماعی مثل روی آوردن به مواد مخدر، بزهکاری و ستیزه جویی همراه باشد که این موضوع را فراغت فعال و غیر فعال روشن می سازد.فراغت فعال را در گروه فعالیتهای سالم از قبیل: فعالیتهای هنری آموزشی، پژوهشی، گروهی داوطلبانه و اجتماعی، سرگرمی و بازیها، مسافرت، سیاحت، دید و بازدید ، شهر گردی و خرید و … جای داد.مجموعه عوامل و متغیرهای موثر در گذارندن اوقات فراغت را می توان به گروههای زیر تقسیم کرد:تغیرهای اجتماعی و فرهنگی ( تحصیلات، پایگاه اجتماعی، فرهنگ ملی و اعتقادات دینی ، موقعیت طبقاتی)
متغیرهای اقتصادی ( شغل و در آمد، کالاها و خدمات فراغتی، نقش اقتصاد فراغتی و گردشگری )متغیرهای فردی و شخصی ( جنسیت، سن و مرحله زندگی)
متغیرهای خانوادگی ( نقش ازدواج، مراحل مختلف زندگی خانوادگی، هویت و فرهنگ خانوادگی)عوامل محیطی و کالبدی – فضایی (وجود امکانات قابلیت دسترسی آگاهی و اطلاع و …)عوامل مدیریتی (نقش دولت، نقش بخش خصوصی، نهادهای داوطلب، مدیریت کارآمد ، تبلیغات) مطالعات و تحقیقات انجام شده در خصوص نحوه گذراندن اوقات فراغت در ایران حاکی از آن است که:
زمان بیدار شدن از خواب برای نوجوانان ۱۴-۱۱ ساله در جامعه شهری:
۳۵% نوجوانان بین ۷-۳۰/۶ صبح
۲۲% نوجوانان بین ۵/۱۰-۶
زمان خوابیدن:
۵۶% نوجوانان تا ساعت ۱۰ شب می خوابند
۴۴% بعد از ساعت ۱۰ می خوبند
۵۴% نوجوانان ۳-۱ در شبانه روز اوقات فراغت دارند.
هر فرد نوجوان بطور متوسط ۵/۲ ساعت در طول شبانه روز اوقات فراغت دارد. با محاسبه متوسط ۱۴ میلیون دانش آموز در حدود سرانه هر نفر روزی ۲ ساعت فراغت، بنابراین آموزش پرورش برای ۲۸ میلیون ساعت نفر روز برنامه ریزی برای غنی سازی اوقات فراغت لازم دارد. ۸۷% گذراندن اوقات فراغت مربوط به تماشای تلویزیون می باشد پس تمایلی پویا باید بین سازمان آموزش پرورش و صدا و سیما لازم است.
۶۴% نوجوانان ۱۴-۱۱ ساله اوقات فراغت خود را به بازی و ورزش می پردازند که نسبت پسران ۸۶% و دختران ۴۰% است.
علاقه مندی به گذراندن اوقات فراغت:
۷۶% نوجوانان با اولویت ورزشی فوتبال را دوست دارند ( در دختران والیبال)
۶۱% نوجوانان علاقه مند به فیلم های ایرانی هستند ( جنگی و رزومی)
۴۱% نوجوانان علاقه مند به فیلم های ( عاطفی خانوادگی)
متوسط زمان تماشای تلویزیون برای نوجوانان بین دو ساعت و ۱۵ دقیقه برآورده شده است.
نتایج حاصل و پیشنهادها:
۱- آموزش و پرورش و امور تربیتی باید هماهنگی و همکاری بسیار نزدیک با ارگانها ،۲- نهادهای ذیربط (سازمان تربیت بدنی،۳- صدا و سیما ،۴- شهرداری و تبلیغات اسلامی) داشته باشد.۵- در برنامه ریزی اوقات فراغت نیازها و رغبت های دانش آموزان مد نظر باشد.۶- از نتایج پژوهشهای علمی ( روان شناسی- جامعه شناسی) بهره برداری شود.۷- با خانواده و اولیای دانش آموزان هماهنگی نسبی داشته باشد.۸- مکانها و امکانات مناسب خارج مدرسه اعم از کانون های تربیتی فرهنگی،۹- اردوگاهها ،۱۰- اماکن ورزشی و … برنامه ریزی و انسجام یابند.۱۱- فعالیتهای پرورشی و اوقات فراغت باید در جهت تکمیل برنامه های درسی و رسمی دانش آموزان قرار گیرد.۱۲- برنامه های پرورشی اوقات فراغت باید نشاط آور،۱۳- قابل انعطاف و لذت آور برای همه دانش آموزان شود و با کمترین هزینه بالاترین نشاط را ایجاد کند.
تابستان و گذراندن اوقات فراغت
اوقات فراغت، بخش جدایی ناپذیر زندگی امروزی است که نحوه گذراندن آن هم ممکن است باعث سلامت رشد و کمال خود شود و هم موجب کندی ، انحراف و انحطاط آدمی گردد. به خصوص در دوره نوجوانی ، اوقات فراغت اهمیت زیادی دارد، زیرا نوجوان از یکسو مایل به برقراری ارتباط با دیگران به ویژه همسالان خود است، از یکنواختی گریزان است و در کارها و امور زندگی خود تنوع می خواهد و از سوی دیگر ، هنوز به پختگی کامل نرسیده است. اگر نوجوان برای گذراندن اوقات فراغت، درست راهنمایی نشود ممکن است به انجام اموری گرایش پیدا کند که آثار نامطلوبی برای اوداشته باشد. والدین باید در داخل منزل فضایی به وجود آورند که نوجوان، بخشی از اوقات فراغت خود را در کنار پدر و مادر بگذراند. درست است که او به همسالان و دوستان گرایش بیشتری دارد ولی اگر والدین با وی ارتباط عاطفی واجتماعی مناسبی داشته باشند، نوجوان با آنان هم صحبت می شود، از گفتگو با آنان لذت می برد و در برقراری ارتباط با دیگران نیز افراط یا تفریط نمی کند. از طرف دیگر چون نوجوان در طول روز در مدرسه به سر می برد و در بیرون از مدرسه نیز عمدتا با دوستان خود ارتباط دارد نقش مدرسه در راهنمایی او برای گذراندن اوقات فراغت بسیار موثر است. مدرسه می تواند با هماهنگی والدین فعالیت های فرهنگی و تفریحی سالمی پیش بینی کند و به طور غیر مستقیم رفتارهای دینی اجتماعی و فرهنگی مورد انتظار را در دانشآموزان تقویت نماید، به ویژه در ایام تابستان که دانش آموزان از درس و بحث و تکلیف رسمی فارغ شده اند. تنظیم برنامه مناسب برای اوقات فراغت آنان، لازمه رشد و کمال ایشان است. نکته دیگر اینکه اگر والدین در گذراندن اوقات فراغت فرزندشان مساله و اشکالی رامشاهده کردند باید آن را بامسئولان مدرس
ه در میان بگذارند و با تبادل اطلاعات تصمیم معقولی بگیرند. البته دراین قبیل موارد نباید طوری رفتار کنند که عدم اعتماد در نوجوان به وجود آید و او را حساس کند که از رفتارهای او مطمئن نیستند و دائما مراقب او هستند. والدین و مربیان نباید به طور افراطی در کارهای نوجوان دقیق شوند ولی بررسی قضاوت وداوری درباره رفتار او و نحوه سپری نمودن اوقات فراغت را همیشه مد نظر د
اشته باشند.
اوقات فراغت، فرصتی مناسب برای آموزش های مفید و سرگرم کننده
کشور عزیزما یکی از جوانترین کشورهای جهان است. از سوی دیگر کمبود مراکز تفریحی، هنری و ورزشی برای گذراندن اوقات فراغت، یکی از معضلات عمده جوانان ماست. امروز روانشناسان اوقات فراغت را به عنوان فرصتی مناسب برای آموزش های مفید و سرگرم کننده ارزیابی می کنند و آن را زمینه مناسبی برای پرورش مسئولیت پذیری، قانونمندی رفتار و روابط اجتماعی و کاری با همسالان و بزرگسالان می دانند. تحقیقات انجام شده در زمینه بررسی علل بزهکاری نوجوانان کانون های اصلاح و تربیت ایران نشان می دهد که بیکاری و نداشتن برنامه برای اوقات فراغت، نداشتن تحرک و فعالیت سالم در موردعلاقه نوجوانان، از عوامل اصلی گرایش آنان به بزهکاری است. بنابراین برنامه ریزی در زمینه های مختلف از سوی نهادهای ذی ربط وایجاد تسهیلات لازم در این مورد بسیار
ضرورت دارد تا اوقات فراغت نوجوان غنی شود و از آفات ناشی از بیکاری و بطالت عمر جلوگیری به عمل آید. عادت به مطالعه و کتاب خواندن یکی از شیوه های سالم و سازنده برای گذراندن اوقات فراغت است، ایجاد محیط و سالن های ورزشی، فرهنگی یکی از وظایف مهم مسئولان امردر کشور است. مطالعات نشان داده که میزان جرائم و فسادهای اجتماعی در محیط های فرهنگی، ورزشی به طور محسوس و چشمگیری کاهش می یابد.
***********
اغلب خانواده‌های ایرانی هر یک به فراخور شرایطشان برای نحوه گذران اوقات فراغت کودکان و نوجوانان برنامه‌های گوناگونی دارند، با وجود این، می‌توان گفت مفهوم گذران اوقات فراغت هنوز برای بسیاری از والدین و مربیان کشور روشن نیست و بیشتر آنها به جای در نظر گرفتن علایق کودکان و نوجوانان خواسته‌ها و آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به آنها پیشنهاد یا تحمیل می‌کنند.
این امر کاملا برخلاف مفهوم اوقات فراغت است که به انجام فعالیتهای مورد علاقه کودکان تاکید دارد.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان ،برای اوقات فراغت باید چگونه برنامه‌ریزی کرد؟ آیا اوقات فراغت به معنای این است که هیچ کار مفیدی انجام ندهیم؟ چه کار کنیم که هم کار مفیدی انجام بدهیم و هم بهمان خوش بگذرد؟ سوالاتی از این دست امروز پرسش بسیاری از دانشآموزان، دانشجویان و خانوده‌های آنهاست.
تابستان که از راه میرسد بیش از ۱۲ میلیون دانش‌آموز و بیش از چهار میلیون دانشجو برنامه زندگی شان عوض می‌شود. رئیس هیات‌مدیره انجمن روان‌شناسی ایران درباره کم و کیف برگزاری اوقات فراغت می‌گوید: باید در زمینه تحقق غنی‌سازی اوقات فراغت به دانشآموزان کمک کرد تا در این زمینه هم بتوانند به فراغت دست یابند وهم در پی ارتقای مهارت‌های گوناگون باشند.
شیوا دولت‌آبادی می‌افزاید: والدین با برنامه‌ریزی‌های مناسب و نیازسنجی باید بتوانند در زمینه ارتقای فعالیتهای کودکان و نوجوانان برنامه‌ریزی کرده و در این حین امکان تفریح را نیز برای آنها مهیا کنند.
به گفته او نباید غنی‌سازی اوقات فراغت به نوعی وقت‌گذرانی باشد بلکه برای دانشآموزان فصل تابستان می‌تواند فرصتی برای کسب و ارتقای مهارت‌های گوناگون در زمینه ورزش ، هنر و … باشد. او با بیان اینکه کسب مهارت‌های لازم باعث افزایش اعتماد به نفس و شادمانی در افراد می‌شود، تاکید میکند: برگزاری کلاسهای تابستانی باید در فضایی شاد باشد آن هم به این دلیل که متاسفانه اغلب دانشآموزان به مدارس رویکرد مثبتی ندارند و اگر بتوان با ایجاد فضای شاد دانشآموزان را به مدرسه کشاند، مطلوب است.
به گفته او هم اکنون شاهد عدم علاقه برخی دانشآموزان برای حضور در مدرسه هستیم اما به دلیل وجود شرایط ویژه در آموزش و پرورش نمی‌توان شاهد تغییر و تحولاتی بود. به گفته دولت‌آبادی این رویکرد در فضای آموزش چندان ثمربخش نیست و باید با ایجاد فضای آموزش محور، همراه با تفریح، شادی و افزایش مهارت‌های اجتماعی در پی ایجاد نشاط و علاقه برای حضور دانشآموزان به مدارس بود.
فضای آموزشی دچار رخوت شده است
برگزاری اوقات فراغت در مدارس منوط به ایجاد فضای شاد و افزایش نشاط است. یک کارشناس آموزش و پرورش درباره نحوه غنی‌سازی اوقات فراغت برای دانشآموزان در فصل تابستان به «آرمان» می‌گوید: با توجه به اینکه فضای آموزش کشور بعضا کسالت‌آور است باید بررسی شود آیا امکان گذران اوقات فراغت برای بچه‌ها وجود دارد یا خیر؟
در طول سال تحصیلی مسائل درسی هیچ ارتباطی با محیط زندگی دانشآموزان ندارد و این امر باعث بروز حس نامطلوب بین معلمان و دانشآموزان شده است. محمدرضا نیک‌نژاد می‌افزاید: اغلب دانشآموزان با وجود چنین شرایطی برای اتمام سال تحصیلی و آغاز تعطیلات تابستانی لحظه‌شماری می‌کنند.
به گفته او قبل از هر اقدامی در زمینه غنی‌سازی اوقات فراغت باید با ایجاد محیط‌های شاد و مفرح برای دانشآموزان و تغییر ساختار کسالت‌آور کنونی به فکر چاره بود.
این کارشناس آموزش و پرورش تصریح میکند: مسئولان امر باید در این زمینه جدی‌تر عمل کنند و از سوی دیگر بودجه آموزش و پرورش نیز کفاف برگزاری کلاسهای شاد و مفرح را نمی‌دهد. ۵/۹۸ درصد بودجه آموزش و پرورش صرف پرداخت حقوق معلمان می‌شود و وزارتخانه هم نمی‌تواند پاسخگوی نیاز دانشآموزان در امر غنی‌سازی اوقات فراغت باشد.
نیک‌نژاد تصریح میکند: در سال‌های گذشته برخی نهادها بیرون از فضای آموزش و پرورش یکسری اقدامات برای غنی‌سازی اوقات فراغت دانشآموزان انجام می‌دادند که این فعالیتها چندان مفرح و کافی نبود و اغلب فعالیت آنها در زمینه خدمات رسانی‌هایی از جمله انجام فعالیت رنگ‌کاری، نجاری و… خلاصه می‌شد که این اقدامات برای غنی‌سازی اوقات فراغت دانشآموزان چندان ثمربخش نیست.
نیک نژاد با بیان اینکه آموزش و پرورش در امرغنی‌سازی اوقات فراغت نمی‌تواند متولی باشد، تاکید میکند: مساله غنی‌سازی اوقات فراغت دانشآموزان یک مساله پرطمطراق اما بدون درون‌مایه است.
این کارشناس آموزش و پرورش درباره کسب مهارت‌هایی از جمله زبان انگلیسی و موسیقی در فصل تابستان، می‌گوید: اغلب دانشآموزان بنابر شرایطی که دارند هیچ علاقهای برای حضور در کلاسهای گوناگون ندارند. در اصل آنها باید خارج از فضای مدرسه به دنبال موضوعات مورد علاقه خود باشند. او تاکید میکند: در واقع باید برگزاری کلاسهای تابستانی برای دانشآموزان در یک فضای کنترل شده باشد که تحقق این امر هم منوط به تخصیص بودجه است.
ارائه راهکار برای غنی‌سازی اوقات فراغت
یک مددکار اجتماعی درباره نحوه گذران اوقات فراغت می‌گوید: باید در زمینه غنی‌سازی اوقات فراغت بازتعریف کارشناسی انجام شود تا در این زمینه به نتایج مطلوبی دست یافت. باید توجه داشت که مهمترین نیاز نوجوانان و جوانان کسب مهارت است و اغلب آنها بدون اینکه علاقهای به رشته تحصیلی داشته باشند به دلیل چشم و هم‌چشمی رشته‌ای را انتخاب می‌کنند، اما به دلیل عدم ذوق و علاقه ای به آن مهارت کافی هم برای کسب آن ندارند. محمد زاهدی‌اصل می‌افزاید: اوقات فراغت زمان مناسبی برای ارتقای سطح مهارت دانشآموزان است.
به گفته او در حوزه آموزش و پرورش مهمترین مخاطب ما قشر جوان و نوجوان است آن هم به این دلیل که خاستگاه موفقیت‌ها و ناکامی‌ها دوره دانش‌آموزی است و اگر به اوقات فراغت دانشآموزان به عنوان یک مساله توجه شود مشکلات ما در همه زمینه‌ها حل می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح میکند: کارشناسی نبودن برنامه‌های اوقات فراغت و نبود رویکرد مناسب مسئولان نسبت به موضوع اوقات فراغت باعث می‌شود دانشآموزان از این برنامه‌ها استقبال نکنند و رسانه‌ها نیز از دغدغه والدین نسبت به اوقات فراغت به‌عنوان چالش و نارسایی یاد کنند که در حوزه اوقات فراغت باید راهکاری مبتنی برهدف ارائه شود.
به گفته او با توجه به اینکه مهارت‌آموزی باید دغدغه نسل نوجوان و جوان قرار گیرد نباید کسب یک مهارت فقط به فصل تابستان محدود شود چراکه اگر چنین اتفاقی بیفتد مؤید آن است که در بحث مهارت‌آموزی اقدامات اصولی انجام نشده است.
برای مثال هر ساله با فرارسیدن فصل تابستان شاهد هجوم جمعیت عظیمی به سوی کلاسهای زبان هستیم اما آنچه در جامعه شاهد هستیم این است که اغلب فارغ‌التحصیلان در مقاطع گوناگون در زمینه تسلط به زبان دوم مشکل دارند که این نتیجه عملکردهای مقطعی والدین و عدم هدف‌گذاری برای کسب یک مهارت است.
****************
اوقات فراغت در معنای امروزین خود، نتیجه غلبه تکنولوژیک در زندگی بشر میباشد چرا که با پیشرفت صنعت و استفاده از دستگاههای خودکار به جای انسان از میزان ساعات کار افراد کم شده و زمانی را برای او به وجود آورده است که در آن شخص احساس میکند هیچ کس هیچ انتظاری از او ندارد یعنی وی فرصتی بدون برنامه از قبل تعیین شده توسط اشخاص و گروههای اجتماعی و وقتی بدون تعهد و مسئولیت اجتماعی بدست آورده است از اینرو نکته مهمی که انسانشناسی در رابطه با اوقات فراغت اشخاص باید مورد توجه قرار دهد چگونگی گذران اوقات فراغت توسط افراد میباشد. اوقات فراغت همچنین به عنوان امری فرهنگی- اجتمماعی بر افراد از جمله شخصیت آنها تأثیر میگذارد. از اینرو مسأله اصلی و اساسی پژوهش حاضر بررسی تأثیر اوقات فراغت و نحوه گذران آن در میان دانشآموزان دختر دو دبیرستان شهید اول و شهید بهشتی میباشد که هر کدام از این مدارس به ترتیب در جنوب و شمال تهران (منطقه ۱۶ و ۱ آموزش و پرورش) واقع شدهاند. به عبارت دیگر محقق درصدد است تا بررسی نماید که نحوه گذران اوقات فراغت دانشآموزان فوق که از نظر قشر اجتماعی با یکدیگر تفاوتهای اساسی دارند، چگونه است؟
جامعه مورد مطالعه در پژوهش حاضر دو کلاس ۲۱ نفره دانشآموزان دختر دبیرستانی در سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی است که در دو قشر کاملاً متفاوت (قشر بالا و پایین) قرار دارند. در این پژوهش از ۳ روش اسنادی، مشاهده، مصاحبه استفاد شده است.
به نظر میرسد که در زمینه رفع مشکلات و ادامه راه حلها در باب امر اوقات فراغت موارد ذیل حائز اهمیت میباشد.
الف) انجام و ارائه پژوهشهای تطبیقی و مقایسهای به منظور ارائه راه حلهای مناسب برای هر فرهنگ و یا خرده فرهنگی ضروری است.
ب) بالا بردن میزان آگاهی و اطلاعات و اصلاح تفکرات و اندیشههای خانوادهها و آموزش آنان از طریق نهادهای دولتی چون آموزش و پرورش، مدارس، رسانههای جمعی و … استفاده از متخصصان کارآمد و آگاه در زمینههای اوقات فراغت به منظور استفاده صحیح از این اوقات از مهمترین راههای اصلاح و بهبود مشکلات و معضلات فراغتی است.
ج) بنا به نظر دانشآموزان هر دو گروه، افزایش مراکز فراغتی چون افزایش تعداد کتابخانهها، مراکز تفریحی، سالنهای ورزشی، کلاسهای هنری، فرهنگسراها، کلاسهای آموزشی، بالا بردن امکانات مدارس همچنین گردشهای علمی و اردویی در زمره راهحلهای اساسی برای بهبود کیفیت فراغت در میان افراد از جمله نوجوانان و جوانان میباشد.
****************
فراغت در لغتبه «آسودگی»، «آسایش»،«آسوده شدن از کار»، «آزاد بودن از کار روزانه» و هر گونه فرصت و مجال دیگر و نظایر آن معنی شده است. بنابراین اوقات فراغت در معنای لغوی به فواصل زمانی روزمره – که خارج از انجام اعمال حیاتی و ضروری انسان است – اطلاق میگردد که می‌تواند در جهت انجام امور دلخواه مورد استفاده قرار گیرد. اما صاحب نظران و دانشمندان علوم مختلف درباره معنای اصطلاحی آن به یک تعریف مشترکی دست پیدا نکردهاند، ولی می‌توان تعریف گروه بینالمللی جامعهشناسی را تعریف مناسبی تلقی کرد. این گروه اوقات فراغت را چنین تعریف کرده است:
«اوقات فراغت مجموعهای از اشتغالات است که فرد کاملا به رضایتخاطر یا برای استراحتیا برای تفریح یا به منظور توسعه آگاهیها و یا فراگیری غیر انتفاعی و مشارکت اجتماعی داوطلبانه، بعد از رهایی از الزامات شغلی، خانوادگی و اجتماعی به آن میپردازد.» (۱) با این تعریف می‌توان نتیجه گرفت که اوقات فراغت فرصت مناسبی را در اختیار انسان میگذارد تا خستگی کار روزانه را از تن خویش بیرون کند و با انگیزه بهتر و یا بازیابی نیرو و آمادگی بیشتر، به فعالیتهای خود ادامه دهد.
حضرت علی(علیه السلام) در اینباره میفرماید: «فرح و شادمانی، باعثبهجت و انبساط روح و وجد و نشاط می‌شود.» (۲)
-*** اسلام و اهتمام به اوقات فراغت
در دین اسلام به مساله «وقت» توجه زیادی شده، تا جایی که خداوند در قرآن به مفردات و اجزاء وقت و زمان از جمله به «شب»، «روز»، «فجر»، «صبح»، «نیم روز» و «عصر» قسم یاد کرده است. قسم یاد کردن خداوند به یکی از این اجزاء و مفردات زمان، نشانه عظمت و اهمیت آن است; یعنی خداوند بدین وسیله میخواهد فوائد و آثار و اهمیت زمان را به انسان متذکر شود. ائمه اطهار(علیهم السلام) نیز برای چگونگی گذراندن اوقات شبانهروز، دستورالعملهای خاصی ارائه فرمودهاند; از جمله امام رضا(علیه السلام) در اینباره میفرماید: «سعی کنید اوقات خود را به ۴ بخش تقسیم کنید; ساعتی را برای مناجات و ارتباط با معبود قرار دهید، ساعتی را برای امرار معاش و کسب روزی اختصاص دهید و ساعتی را برای ارتباط و معاشرت با برادران و افراد مورد اعتماد و وثوق خود صرف کنید. [یعنی کسانی که کژیها و عیوبتان را به شما تذکر میدهند و در باطن به شما علاقهمند هستند] و ساعتی را نیز برای لذت بردن از امور حلال و غیر حرام خالی نگه دارید [گذران اوقات فراغت]. در پرتو وجود بخش چهارم از اوقات است که میتوانید به ۳ بخش دیگر ساعات زندگی نایل آیید و بهره لازم را ببرید.» (۳)
گفتار و سخن امام هشتم(علیه السلام) حکایت از این دارد که رهبران دین و ائمه معصومین(علیهم السلام) به مساله اوقات فراغت انسان اهمیت زیادی دادهاند; تا جایی که امکان بهرهبرداری کامل و مناسب از ۳ بخش دیگر زندگی و توجه به امر معاد و معاش را نیز مشروط به اختصاص دادن ساعتی از زمان به بهرهمندی لذایذ مشروع و مواهب مادی خدادادی دانستهاند.
بنابراین پرداختن به استراحت و آسایش و لذت بردن از مواهب طبیعی در اوقات فراغت، از جمله نیازهای طبیعی و فطری انسان است.
اوقات فراغت از منظر روان‌شناسی-***
برنامه‌ریزی صحیح در زمینه اوقات و بهرهگیری مناسب از آن می‌تواند اثرات مثبت فراوانی در زندگی انسان بر جای گذارد. در زیر به برخی از این اثرات اشاره میکنیم:
۱-* اوقات فراغت و خلاقیت: تحقیقات انجام شده در زمینه ویژگیهای افراد خلاق نشان میدهد که آنان علاوه بر اینکه از هوش سرشار و صراحت و انعطافپذیری بالایی برخوردار هستند، از اوقات فراغتخود حداکثر بهره را گرفته و با آزاداندیشی و تفکر خلاق خود، مسائل مختلف را بررسی می‌کنند و در این فرصتهای آزاد به راه حلهای نو دست مییابند; زیرا وجود فشار زمان یا فشار وقت در غیر ایام فراغت و در زندگی روزمره، زمینهساز تنش و اضطراب بوده و وجود اضطراب شدید نیز یکی از آفات تفکر خلاق است.
علاوه بر این تحقیقات و مطالعات انجام شده حاکی از آن است که اوقات فراغت همواره بستر مناسبی برای خلاقیتها و نوآوریها بوده است; زیرا انسان در اوقات فراغت می‌تواند با طیب خاطر و آزادانه اندیشه کند و در حل مسائلی که در حوزه شناختی او مطرح است از تفکر خلاق خود بهره بگیرد.
۲-* اوقات فراغت و بهداشت روانی: وجود اوقات فراغت در طول زندگی می‌تواند نقش مؤثری در سلامت و بهداشت روانی افراد داشته باشد. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری یا عملی افراد، خستگی جسمی و ذهنی انسان را به دنبال دارد به گونهای که فرد به تدریج نشاط و شادابی خود را از دست میدهد.
فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره باعث افزایش اضطراب و فشار روانی شده، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم میکند. در طول سال تحصیلی نیز هرگز نباید شاگردان را به مطالعه مستمر و بیوقفه مجبور کرد و مانع از استفاده آنها از زنگهای تفریح و استراحت و بهرهگیری از اوقات فراغتشد; زیرا فشار ذهنی و روانی ناشی از فعالیتها و مشغلههای مستمر نه تنها موجب ایجاد اختلال در بهداشت روانی فرد می‌شود، بلکه قدرت فراگیری، ادراک مطالب و نگهداری ذهنی را به حداقل میرساند.
۳-* اوقات فراغت و اصلاح رفتار: کثرت و استمرار فعالیتهای ذهنی و درسی و یا عملی در زندگی روزمره بدون بهرهگیری از فرصتهای آزاد ممکن استبه تدریج موجب پدیدار شدن بعضی از عادات یا رفتارهای نامطلوب در انسان شود. این مساله در بین دانشآموزان مدارس به ویژه در مقطع راهنمایی و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگی برنامه‌های درسی بیشتر قابل ملاحظه است. باید توجه داشت که انحرافات اخلاقی و رفتاری به صورت ناگهانی ظاهر نمیشود، بلکه به تدریج پدیدار میگردد.
بنابراین، از اوقات فراغت می‌توان به عنوان مناسبترین زمینه برای اصلاح بسیاری از اختلالات رفتاری پرخاشگری، افسردگی، کمرویی و… بهره گرفت.
۴-* اوقات فراغت و بهرهگیری از توان و استعداد دانشآموزان: به طور متوسط دانشآموزان روزانه بیش از ۳ ساعت و در ایام تعطیلی در حدود ۱۰ ساعت وقت فراغت دارند که باید به نحوی گذرانده شود. (۴)
بنابراین، ایام تابستان بیشترین وقتبرای بهرهگیری از این توان و استعدادهای موجود و بالقوه دانشآموزان است. با به کارگیری نیرو و توان و استعدادهای مختلف دانشآموزان در اوقات فراغت، از هدر رفتن و هرز دادن نیروهای نسل جوان و نوجوان جلوگیری به عمل خواهد آمد و در نتیجه، می‌توان آنها را با انواع فعالیتهای شناختی و ذهنی و یا کارهای فنی و تجربی آشنا نمود تا در جهت کمک به خانواده و جامعه خود و خودکفایی آنها مؤثر و مفید واقع شوند; به ویژه پرداختن به آن نوع فعالیتهایی که مطابق میل و رغبت و علاقه قلبی آنان باشد.
در خاتمه لازم است توجه اولیا و مربیان و خانوادهها را به این هشدار مهم معطوف داریم که علیرغم تمام ثمرات مثبت اوقات فراغت و لزوم وجود آن در زندگی هر انسان، یک واقعیت تلخ و ناخوشایند نیز در لابلای آن به چشم میخورد و آن این که به خاطر نبودن برنامه‌های آموزشی و تربیتی فراگیر و کمبود امکانات و ضعف اقتصادی و فقر بعضی اقشار مردم و عدم امکان بهرهگیری از برنامه‌های مختلف در اوقات فراغتبه خصوص در تعطیلات طولانی تابستان و… زمنیه افزایش بزهکاریها و انحرافات اخلاقی نیز بیشتر فراهم می‌شود. بررسیها و مطالعات انجام شده در ارتباط با بزهکاری کودکان و نوجوانان حاکی از این واقعیت تلخ است که در اغلب موارد انحرافات اخلاقی و آسیبپذیریهای اجتماعی با اوقات فراغت دانشآموزان همبستگی دارد; یعنی همواره شروع یا افزایش کژرویها و بزهکاریهای کودکان و نوجوانان در ایام فراغتبه خصوص در طول تعطیلات مدارس بوده است. این مساله می‌تواند از طرف خانوادهها کاملا ملموس و مشهود باشد که اکثر انحرافات اخلاقی دانشآموزان در ایام فراغت و تعطیلات شکل میگیرد; به گونهای که بعضی از دستاندرکاران علوم تربیتی چنین تعبیر کردهاند: «تابستان دریچهای به سوی بزهکاری و انحراف اخلاقی». بنابراین، در چنین شرایطی، خانوادههایی که علاقهمند به تربیت صحیح فرزندان خود هستند باید این هشدار را جدی تلقی کنند و با توجیه عقلانی و منطقی فرزندان عزیر خود به بهرهگیری صحیح و مناسب از فرصتها، زمینه پیشگیری هر گونه انحراف و کژی اخلاقی را فراهم نمایند.
********************
